Yasin ANAYURT FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRT. www.fenveteknolojidersim.tr turk_fen@hotmail.com

CANLILIK HÜCRE İLE BAŞLAR!

Mikroskop ve yapısı

Mikroskop nedir? Gözümüzle göremediğimiz çok küçük birimleri (canlıları, nesneleri vs…) incelememize yarayan alete mikroskop denir.

Mikroskobun yapısı

Mikroskop kullanımı

Mikroskop gereken kullanımından sonra dikkat edilmesi hususlar: 1- Mikroskop sadece gövde kolu üzerinden tutulmalı ve taşınmalıdır. 2-Objektifi tüpteki oküler ile birlikte en düşük büyütme seviyesine getirip bırakınız. 3-Aydınlatma sistemini kapatmayı unutmayınız. 4-Toz,  mikroskop ve optik aksamın en kötü düşmanıdır. Bu nedenle mikroskobun hassas iç bölümlerine tozun girmesini engellemek için herhangi bir objektifi veya oküleri kesinlikle mikroskop üzerinden çıkartmayınız. 5-Eğer mikroskobun gövdesi ve tablası  tozlu ise, tozun silinmesi için yumuşak pamuklu bez parçası kulanınız. 6-Tüm bu işlemlerden sonra artık mikroskobu  koruma örtüsüyle örtebilirsiniz. (veya çantasına yerleştirebilirsiniz. )

Mikroskopta bir cismi incelemek icin…

Mikroskobun yapımı ve hücre! Mikroskobu ilk olarak bir kumaş satıcısı olan Leenwenhoek bulmuştur. O zamanlarda sadece mercekleri kullanıyor ve aldıgı kumaşların kalitesine bakıyordu. Daha sonra tek mercekten oluşan bir mikroskop yaptı. Yaptığı bu miroskopla gölden aldığı bir su damlasını inceledi ve çok küçük canlıları gördü. İlk olarak tek hücreli canlıların varlıgı o zaman anlaşılmıştı ama o bu canlıların ne olduğunu bilememişti.

Daha sonra Robert Hooke mikroskobunda şise mantarını incelemiş ve burada bal peteğine benzer odacıklar görmüş ve bu odacıklara hücre demiştir. Daha sonra hücrenin etrafının bir duvarla sarılı olduğunu ve içinin bir sıvıyla dolu olduğunu fark etmiştir ama bu sıvının ne ise yaradığını bilememiştir.

19. yy dan sonra merceklerin kalitesi iyi hale getirildi ve mikroskoplar daha da kaliteli hale geldi ve daha net görüntüler elde edildi. 1940 yılında elektron mikroskobunun icadi ile hücrenin daha ayrıntılı kısmına ulaşıldı.

Bir bina düşünün… Bu binayı neler bir araya gelerek oluşturmuştur? Bu binanın en küçük parçası nedir?

Galiba cevabınız duvarlardan meydana gelmiştir olacak! Peki duvarlar bu yapının en küçük parçası mı?

İsterseniz bu duvara biraz daha yakından bakalım!

Örnekten de gördüğümüz gibi tuğlalar bir araya gelerek bir duvarı oluşturmuşlar. Yani bu ufak tuğlalar bir araya gelerek kocaman bir duvar oluşturmuşlar.

Aynı duvarlar gibi canlılarda (kedi,kuş,ağaç,insan vs…) küçük küçük yapıların bir araya gelmesinden meydana gelmiştir. Duvarlardaki bu küçük yapı tuğlaydı peki canlılardaki bu küçük yapılara ne denir?

İpucu : Robert Hook mikroskopta şişe mantarını incelemiş ve burada küçük odacıklar görmüştü bu ne demişti?

Hücre Mikroskop yardımıyla görülebilen ve canlıları oluşturan en küçük yapı birimine HÜCRE denir. Hücreler ancak mikroskopla görülebilecek kadar küçük, canlı ve çok karmaşık yapılardır.

Hücreler çoğunlukla mikroskobik olmakla birlikte, gözle görülebilecek büyüklükte olan hücrelerde vardır

Bir canlı kaç hücreden oluşur? Bir hücreden oluşan canlı var mıdır?

Canlılar bir veya birden çok hücreden meydana gelmiştirler.(hayvanlar,insanlar,bitkiler) Tek hücrelilere örnek:amip,bakteri, mavi- yeşil alg virüs,öglena,terliksi hayvan(paramesyum)

Etkinliğimizde de incelediğimiz gibi bitki hücresi ve hayvan hücrelerinin şekilleri birbirinden farklıdır:

Bitki hücresi Hayvan hücresi

Hücrenin Yapısı Hücreler genellikle dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşur. Hücre Zarı Stoplazma Çekirdek

Hücre zarı Çekirdek Sitoplazma

Şimdi hücre zarını inceleyelim

Tüm hücrelerde bulunur. Hücrenin etrafını sarar. Hücreyi dış ortamdan ayırıp, bir bütün halinde tutar. Çok ince olduğu için yapısı ancak elektron mikroskobu ile görülebilir. Yapısında proteinler, yağlar ve karbonhidratlar vardır. HÜCRE ZARI

Özelliklerim: 1-Ancak elektron mikroskobu ile görülürüm 2-Esneğim ve canlıyım 3-Üzerimde porlar(delikler) bulunur. 4-Seçici - geçirgenimdir. 5-Kalınlığım sabittir, değişmez 6-Akışkanımdır.

Benim görevlerim: 1-Hücreyi dış ortamdan ayırmak. 2-Hücreyi bir bütün halinde tutmak. 3-Hücreyi dış etkilerden korumak. 4-Hücreye şekil vermek. 5-Hücre ile bulunduğu ortam arasında madde alış-verişini sağlamak

Çekirdek

Şimdi de hücre çekirdeğini inceleyelim: Çekirdek

Ben hücreyi yönetirim. Yani hücrenin patronuyum… ben olmadan hücre yaşayamaz… Ayrıca içimde canlıların göz rengi,boy uzunluğu, yaprak genişliği,tüy rengi gibi özellikleri taşıyan yapılar bulunur.(kromozom) Ve de hücrenin bölünüp çoğalmasını sağlarım…

Her hücrede çekirdek yoktur, ama yönetici olan kromozomlar mevcuttur. Çekirdeği olmayan hücrelerde kromozomlar sitoplazmaya dağılmış haldedir. kromozomlar Bu tip hücrelere örnek olarak bakteriler, insanda bulunan alyuvar hücreleri,mavi-yeşil algler verilebilir.

Bazı hücrelerde de iki çekirdek bulunur. Terliksi hayvan gibi…

Not: bir hücrede çekirdek olabilmesi için kalıtsal bilginin yani kromozomların etrafının bir zarla çevrili olması gerekir.

Şimdi de sitoplazmayı inceleyelim: sitoplazma

Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, renksiz, yarı saydam, yumurta akı kıvamında (kolloid) bir sıvıdır. Sitoplazma canlıdır ve hücrenin bütün hayatsal faaliyetleri burada oluşur. Büyük bir çoğunluğu sudan oluşan sitoplazmada, sudan başka, organik, inorganik maddeler, organeller, madensel tuzlar, hormonlar ve vitaminler de bulunur. SİTOPLAZMA

Hücredeki hayatsal faaliyetler yani beslenme ,solunum ,boşaltım gibi sitoplazmada gerçekleşir. Peki bunları kimler yapar? Organel kelimesi size neyi çağrıştırıyor? Hangi kelimeye benziyor?

Organel: Hücre içerisinde yaşamsal (solunum,beslenme,boşaltım vs.. ) faaliyetleri gerçekleştiren yapılara denir. Bizler için organlar ne ise hücre içinde organeller odur.

Şimdi bu organellerin görevlerine bakalım: NOT: hücredeki organeller elektron mikroskobu denilen çok gelişmiş bir mikroskopla görülebilir.

KOFUL

Merhaba benim adım KOFUL! Benim görevim hücre içerisindeki fazla ve zararlı besinleri depo etmek ve dışarı atmaktır.. Bitki hücresinde büyüğüm ve sayım az… Hayvan hücresinde küçüğüm ve sayım çok…

Kofulu hücrelerde görelim…

MİTOKONDRİ

Benim adım mitokondri… hücrede benim görevim enerji üretmektir. Tabi bunu yapabilmem için besinleri parçalamam lazım…Aynı elektrik santrali gibiyim…. Bitki ve hayvan hücresinde bulunurum…

Mitokondriyi hücrelerde görelim

Endoplazmik retikulum

Selam çocuklar! Ben endoplazmik retikulum… Ben de bir çok kanalcık var.Benim hücredeki görevim gerekli yerlere madde iletimini sağlamaktır. (hücre içini ağ gibi sararım) Hayvan ve bitki hücresinde de bulunurum.

Endoplazmik retikulumu görelim…

LİZOZOM

Merhabalar benim adım lizozom… benim görevim hücreye gelen büyük besinleri parçalamaktır. Hücrenin sindirim sistemiyim. Ayrıca iş yapamayan diğer organelleri de yerim… Hayvan ve bitki hücresinde de bulunurum…

Lizozomu görelim…

Golgi cisimciği

Ben golgi cisimciği… Üst üste yığılmış torba gibi gözükürüm…Hücredeki görevim hücre içinde salgı maddelerinin üretilmesi, paketlenmesi ve salgılanmasıdır. Hayvan ve bitki hücresinde de bulunurum.

Golgi cisimciğini görelim…

RİBOZOM

MERHABA bizler ribozomuz! Hücredeki görevimiz hücrede hücreye özgü protein üretmektir. Her hücrede bulunur…

Ribozomu görelim…

SENTROZOM

Ben sentrozom… Hücrenin bölünmesinde görevliyim. Sadece hayvan hücresinde bulunurum.

Sentrozomu görelim…

KLOROPLAST

Ben kloroplast … bitkiye yeşil rengini veririm ve görevim bitkide besin ve oksijen üretmektir. Sadece bitki hücresinde bulunurum…

Kloroplastı görelim…

Organelleri Tekrar hatırlayalım mı? L R K S E G K M

Hayvan hücresinde bulunmayıp bitki hücresinde bulunan bir yapı: Hücre duvarı (hücre çeperi): Bitki hücrelerinde (bazı bakteriler, mantarlar ve bitkiler), hücre zarının üzerinde selüloz denilen maddenin birikmesiyle oluşan yapıya hücre duvarı (çeperi) denir. (Bitki hücrelerinin köşeli olmasının nedeni hücre duvarıdır). Görevi: Hücreyi dis etkilerden korur ve ona desteklik saglar.

Hayvan hücresi

Bitki hücresi

Şimdi yukarıda öğrendiklerimize göre bitki ve hayvan hücresi arasındaki farkları ve benzerlikleri belirleyelim:

Bitki ve Hayvan Hücrelerinin Benzerlikleri : 1- Çıplak gözle görülemeyip mikroskoplarla görülürler. 2- Hücre zarı bulunur. 3- Sitolazma bulunur. 4- Çekirdek bulunur. 5- Koful bulunur. 6- Mitokondri bulunur. 7- Ribozom bulunur. 8- Endoplazmik retikulum bulunur. 9- Golgi aygıtı (cisimciği) bulunur.

ETKİNLİK ZAMANI

HÜCREDEN ORGANİZMAYA Canlılarda bulunan hücreler birbirinden farklıdır! Örneğin bir bitki ile bir hayvanın hücreleri birbirinden farklıdır. Hatta sadece hayvan hücresinde bulunan hücreler bile farklılıklar gösterir.

Canlılardaki hücrelerin birbirlerinden farklı olması bize gösteriyor ki bu hücrelerin hepsinin farklı farklı görevleri var.

Acaba bu farklı farklı hücreler bir araya gelerek bir canlıyı nasıl oluşturmuştur?

1- Aynı görevi yapan benzer özellikteki hücreler bir araya gelerek DOKU dediğimiz yapıyı oluşturur. Şimdi resimdeki olayı açıklayalım: Kemik hücreleri Kemik doku Kemik dokusu, kas dokusu ,kan doku, epitel doku,sinir doku…

Belirli bir görevi yapmak üzere bir araya gelen dokular, organları meydana getirirler. Dokular Kemik organı Örneğin akciğer, karaciğer, böbrek ve kalp birer organdır.

Birlikte çalışan organlar sistemi oluşturur. Solunum,dolaşım,destek ve hareket,boşaltım,sindirim ,üreme gibi sistemler vardır. Organlar Sistem

Bütün sistemler de bir araya gelerek organizmayı (canlı)oluşturur.

Hücre doku organ sistem organizma

ETKİNLİK ZAMANI